✅ راه ناگزیر سیاست توسعه شرکت‌های سهامی کشت و صنعت خصوصی

✍️یادداشتی از: دکتر حسین شیرزاد


🔵از میان انواع نظام‌های بهره‌برداری مبتنی بر سرمایه‌داری ارضی، «کشت و صنعت» واژه عام تری است که در نگره موسوم به "گولد برگ و آموزه‌های دیویس" از مدرسه بازرگانی دانشگاه هاروارد در سال 1957 مطرح و از مفهومی منبعث از دو واژه ( Agribusiness وAgro-industry ) و "هژمونی تکنوکراسی و تئوری زنجیره ارزش" در تولید کشاورزی اخذ شده است. واحدهای کشت و صنعت با ساختار حاکمیت شرکتی سهامی و سطح تکنولوژی بالا از ابتدای قرن بیستم در کشورهای توسعه یافته و از 6 دهه قبل با گرایش سرمایه محوری و جذب منابع سرمایه‌ای شرکتهای چند ملیتی درایران آغاز شده است.

🔴شرکت های کشت و صنعت از جمله اولین واحدهای تجاری بزرگ تولیدی کشاورزی - صنعتی بشمار می‌روند که در آنها زنجیره ارزش افزوده با ترکیب عملیات کشاورزی، صنعتی و خدماتی کلیه مراحل تولید، نگهداری، فرآوری، بازاریابی، توزیع و فروش محصولات به مقیاس وسیع(اقتصادی و فنی) و کاملا بازار محور در چارچوب سازمان و مدیریتی واحد تحقق می‌پذیرد. جدایی مدیریت (بصورت کاملا حرفه ای ) از مالکیت، بزرگ بودن واحد، ساختاری سازماندهی شده و مدیریت رسمی و تخصصی، سطح اطلاعات و تکنولوژی و توسعه بالا، پیوند تولید کشاورزی با صنایع پسین و پیشین در قالب زنجیره از ویژگی‌های عمده واحدهای کشت و صنعت محسوب می شوند.

⚫️مفهوم «کشت و صنعت» یعنی ادغام کشاورزی با صنایع وابسته که بدین ترتیب ارزش افزوده مواد خام کشاورزی از طریق تبدیل، بسته‌بندی، عمل‌آوری، نگهداری و عرضه مستقیم به بازار، موجبات درآمد بیشتر برای تولیدکننده و صرفه بیشتر برای مصرف کننده را فراهم می‌کند. به عبارت دیگر یک واحد کشت و صنعت باید بصورت زنجیره‌ای خدمات و فعالیت‌های قبل از مرحله کاشت تا مرحله عرضه محصول به بازار مصرف و حتی رساندن بدست مصرف کننده را در برنامه جامع کار خود داشته باشد.

🔵از نقطه نظر تاریخی، توسعه واحدهای کشاورزی بزرگ با عنوان «کشت و صنعت» با جلب سرمایه‌های ایرانی و خارجی برای برنامه چهارم قبل از انقلاب اسلامی (1347 تا 1352) مورد توجه دولت قرار گرفت. تأسیس شرکت‌های ایران – کالیفرنیا(شرکت ترانس ورلد کالیفرنیا) به عنوان اولین کشت و صنعت، ایران – امریکا(گروه هاشم نراقی)، گله، بین‌المللی ایران، شلکات با سهامدارانی نظیر(بانک توسعه کشاورزی ایران، بانک ملی نیویورک، بانک ایرانیان تهران، بنگاه توسعه کشاورزی جهانی، شرکت جاندیز، شرکت شیمیایی داو، طالقانی و شرکا، شرکت کوتس، شرکت شل و....) از این دست محسوب می شوند .

🔴در این رابطه در سال 1347 " قانون تأسیس شرکت‌های بهره‌برداری در اراضی زیر سدها " با محوریت وزارت آب و نیرو به تصویب مجلسین وقت رسید و در همان زمان در منطقه دزفول و " اراضی آبخور سد دز " به اجرا گذارده شد. در قراردادهای تنظیمی، دولت متعهد بود برای اراضی که در اجاره 30 ساله سرمایه‌گذاران قرار می‌گرفت، کانال‌های آبیاری را تا حد مزارع 100 هکتاری (کانال‌های انتقال آب) و جاده‌های سرویس را تا حد واحدهای هزار هکتاری آماده نماید." انتقال شبکه برق، گاز و بایوگاز " و " تسهیلات گمرکی" برای ورود ماشین‌آلات از دیگر تعهدات دولت بود.

⚫️سرمایه‌گذار نیز متعهد بود سرمایه لازم را که میبایست با مشارکت سرمایه ایرانی همراه می‌شد در 5 سال اول، تأمین و به مصرف برساند. احداث کانال‌های توزیعی درون مزرعه، تسطیح اراضی و تجهیز مزارع، جاده‌های سرویس درون مزرعه، ایجاد اشتغال مستقیم به ازای هر 10 هکتار یک نفر و استفاده از کارکنان خارجی تا 3 درصد نیز در عهده سرمایه‌گذار بود. البته قوانینی نظیر قانون تأسیس شرکت‌های بهره‌برداری از اراضی زیر سدها مصوب 30/2/1347 ، قانون تجدید تشکیلات و تعیین وظایف سازمان‌های وزارت کشاورزی و منابع طبیعی و انحلال وزارت منابع طبیعی (مصوب 1350.11.12) ، قانون گسترش کشاورزی در قطب‌های کشاورزی مصوب خرداد ماه 1354 نیز مشوق تاسیس کشت و صنعت ها بود.

🔵پس از انقلاب اسلامی هم به موجب مصوبه قانونی " مالکیت و بهره‌برداری از اراضی واقع در آبخور سد دز و قرارداد کشت و صنعت " از این شرکت‌ها خلع ید شد و اراضی در دو واحد 5 هزار هکتاری در اختیار دو شرکت کشت و صنعت وابسته به وزارت کشاورزی به نام‌های شهید رجایی و شهید بهشتی و بقیه به زارعان صاحب نسق قبلی و اشخاص به قطعات خرد منتقل شد.

✍️ادامه دارد...