✅ الزامات «نظام بهره‌برداری» در بخش کشاورزی (2)

✍️ دکتر حسین شیرزاد

🔵 اساسا" در بخش کشاورزی شکلی از « نظام بهره‌برداری » کامل محسوب می‌شود که از زیرسیستم‌های پیش از تولید و پشتیبانی، خدمات تولید و فرآیندهای پس از تولید برخوردار باشد.

🎯 «نظام بهره‌برداری» ساختاری مدیریتی است که نشان دهنده فرآیند بهره‌برداری از منابع محیطی، آب و خاک با استفاده از سطحی از فناوری است که با هدف تولید، فرآوری و بازاریابی محصول شکل می گیرد. بنابراین همه عرصه‌های سرزمینی، شکلی از صورت-بندی‌های نظام‌های بهره‌برداری را دارا هستند و در نتیجه، برنامه‌ریزی درجهت اصلاح ساختار، معطوف به تغییر صورت-بندی و گذار بسمت تکمیل زیرسیستم‌ها و یا تغییر در عملکرد کلیت و زیرسیستم‌های نظام بهره‌برداری موجود است.

🎯 در طرح ساماندهی آبهای مرزی نیز همانند طرح سیستان یا خوزستان و ایلام و حتی مقوله ساماندهی نظامات بهره‌برداری در استان اردبیل و سامانه‌های گرمسیری، عوامل کلان مؤثر در شکل گیری نظام‌های بهره‌برداری، عبارت از ساختار و نوع منابع در دسترس( آب و خاک، منابع ژنتیکی گیاهی و ... )، شیوه تولید غالب، سطح تکنولوژی در عرصه ملی(دانش، فن، ماشین آلات، پشتیبانی فنی، نوآوری )، نظام مالکیت(در پرتو شیوه غالب تولید)، سرمایه انسانی (سطح آموزش دیدگی و مهارت و ...)، سرمایه اجتماعی (سازمان اجتماعی، انسجام اجتماعی، اعتماد اجتماعی، وجود فضای عمومی برای گفتگو و تفاهم ذیمدخلان) و چارچوب‌های قانونی از ساختارمندی واحدی بهره می‌برند.

🎯 علی‌القاعده در اصلاح ساختاری نظام بهره‌برداری، به مثابه پی‌ساخت(پلاتفرم) مدیریتی، مهم‌ترین مؤلفه، توانمندشدن کلیه ذیمدخلان اعم از سیاست گذاران، بهره‌برداران بلافصل و زیرسیستم‌های خدماتی برای گذار به دوران جدید است و بدون تحول و اصلاح ساختاری در نظام بهره‌برداری، اصلاحات سخت افزاری، تجهیز و نوسازی اراضی و شبکه و... الزاماً منجر به ارتقاء بهره‌وری در فرآیندهای تولید بخش کشاورزی نخواهد شد. 👈 باید پذیرفت که در جهان مدرن با توجه به تنوع و تکثر فعالیت در بخش کشاورزی (بطور عام)، صورت-بندیهای متنوعی از نظام‌های بهره‌برداری شکل گرفته است، لذا محدود کردن اشکال نظام بهره‌برداری به مدل‌های قدیمی همچون؛ نظام بهره‌برداری دهقانی، تجاری، تعاونی تولید، شرکت سهامی زراعی و ... درست نبوده و باید با توجه به مجموعه شرایط، شکلی مناسب از نظام بهره‌برداری را طراحی و اجرا نمود.

🎯 اما قانونمندی عام نظام بهره‌برداری؛ عملکرد سیستمی آن است. یعنی نظام بهره‌برداری به عنوان سیستمی مشتمل بر مجموعه‌ زیرسیستم‌های متعلقه با عملکرد مستقل تشکیل می‌شود. بطور مثال در یک مدل الگویی مربوط به بخش کشاورزی، 👈 شکلی از «نظام بهره‌برداری » کامل محسوب می‌شود که از زیرسیستم‌های پیش از تولید و پشتیبانی(مثل خدمات اداری و اجرایی و آموزشی)، خدمات تولید (سیستم‌های آبیاری، مکانیزاسیون، برداشت)، فرآیندهای پس از تولید(شامل فرآوری، انبارداری، حمل و نقل و بازاریابی ) برخوردار باشد.

🎯 در مدل‌های کلاسیک، بویژه پس از جنگ جهانی دوم، تلاش شد با ایجاد واحدهای بزرگ تولید، کلیه زیرسیستم‌های مورد نیاز برای توسعه کشاورزی در قالب یک واحد تولید بزرگ، نظیر کشت و صنعت، سوخوز، کلخوز، کیبوتص یا شرکت سهامی زراعی ساماندهی شود. این اشکال نظام بهره‌برداری معمولا" در شیوه‌های تولید سرمایه‌داری یا سوسیالیستی، سازماندهی می‌شدند ولی از نظر نظام عملکردی دارای ماهیت واحدی بودند؛ 👈 یعنی همه زیرسیستم‌ها را در بر می‌گرفتند. گرچه مناسبات اجتماعی کار و نظام مالکیت در شیوه تولید سوسیالیستی و سرمایه‌داری متفاوت بود ولی، هدف غائی واحد، تولید یکسان و سازوکار فرآیندهای تولید یگانه بود.

🎯 طبیعتاً در واحدهای کوچک تولید، تأمین و تعبیه همه زیرسیستم‌ها در قالب یک بنگاه مستقل و خودبسنده مقدور نیست. بطوریکه تجارب جدید جهانی نشان می‌دهد برای جبران مقیاس کوچک واحدهای تولیدی، می‌توان با مجموعه‌ای از بنگاه‌های مستقل ولی هم سو در کنار یکدیگر و بصورت مکمل، سازمان واحدی را بوجود آورد. 👈سیستم هلدینگ، یا شراکت متقابل در زیرسیستم‌های یک واحد که از بنگاه‌های مستقل تشکیل شده است یک« نظام بهره‌برداری » مدرن را بوجود می‌آورد.

🎯 در این ساختار، برخلاف نهادهای اصطلاحاً اشتراکی، که مالکیت فرد بطور کامل در ساختار جمعی مستحیل می‌شد و یا «شرکتهای سهامی زراعی»، که مالکیت زمین، ملاک تعیین سهام فرد در ساختار محسوب می‌گشت، با حفظ مالکیت و استقلال واحد تولید، عضو سیستم، از خدمات مدیریت یکپارچه حرفه ای شامل مجموعه‌ای از بنگاه‌های خدماتی، فنی و پشتیبانی بهره‌مند می‌شود و از سوی دیگر بعنوان عضو سیستم از ارزش افزوده حاصل از خدمات جنبی تولید نیز برخوردار می‌شود و می‌تواند بدیل مناسبی برای احداث اگروپلیتن ها و سازماندهی دهها بنگاه مستقل ولی همسو، جهت ارائه خدمات به بنگاه های کوچک مقیاس زراعی باشد.

👈حتی سهامداران شرکت می‌توانند بهره‌برداران موجود، مردم محلی بدون زمین و کارکنان مختلف بنگاه‌ها و ... باشند. طبیعتاً در شکل گیری و استقرار این شخصیت حقوقی مدرن، همکاری و همسویی کلیه ذینفعان و ذیمدخلان، از سطوح سیاست گذاری تا اقدام جزئی باید ایفای نقش کنند.

⭕️پایان⭕️