سخن روز /
معمای کشاورزی قراردادی ( قسمت دوم )
1398/06/13
 یادداشتی از دکتر حسین شیرزاد

 در همین راستا، کارخانه پنبه‌پاک‌کنى آمل نیز در سال 1324 قمری و همچنین کارخانه‌های دیگری در نیشابور، بار فروش و بندرگز توسط روس‌ها تأسیس شدند .ازدیاد محصول پنبه ‌ایران به طرق مختلف از طریق قول و قرارهای مطروحه با نظام اربابی تشویق می‌شد. قرض دادن بانک روس به پنبه‌کاران و فعالیت عوامل روسی بین پنبه‌کاران، نمونه‌ای از رواج کشت پنبه قراردادی در ‌ایران بود؛ به‌گونه‌ای که پنبه‌کاری در کشور با مقیاس اقتصادی از طریق کشت قراردادی تجار با زارعین، عملاً از سال 1302 شمسی آغاز شد. تا قبل از ‌این، مزارع پنبه در ‌ایران به‌صورت سنتی وجود داشت، ولی احیاء و مکانیزه شدن آن از سال 1302 شمسی به بعد صورت گرفت.

 در ‌این سال، بذر پنبه از انواع الیاف متوسط آمریکایی به کشور، وارد و آزمایش گردید. این اقدام به‌وسیله «شرکت مختلط پنبه ‌ایران و روس» که امتیاز کشت پنبه را به‌دست آورده بود، صورت گرفت. از‌این پس، زراعت قراردادی «پرسخلوپک» پنبه به‌طور پیگیری در کشور ترویج شده و در نواحی متعدد کشور گسترش یافت. در اثر فعالیت شرکت مزبور تا سال 1312 شمسی، تعداد زیادی مزارع پنبه در نواحی مختلف، دایر و چند کارخانه پنبه‌پاک‌کنی نیز در مراکز کشت نظیر کارخانه پنبه‌پاک‌کنی لیوانی در بندرگز ایجاد گردید.

 بازرگانان روسی و آمریکایی به‌وسیله جلب اعتماد اربابان روستایی، پیش‌پرداخت پول، تأسیس کارخانه پنبه‌پاک‌کنی، توزیع بذر و بالا بردن میزان تولید، ابتکار عمل بالایی در تنظیم قراردادها داشتند. به‌عنوان مثال درحوالی خلیج «استرآباد»، بازرگانانی که ماشین پنبه‌پاک‌کنی داشتند، ‌این رسم را جاری ساختند و بدون آن که بهایی برای پنبه‌های جمع‌آوری‌نشده تعیین کنند، از قبل، مبلغی را به زارعین به‌عنوان پیش‌پرداخت می‌دادند. آنان به‌هنگام جمع‌آوری محصول، اعلام می‌کردند که بهای پنبه در بازارهای روسیه تنزل کرده است و از آنجا که ماشین‌های پنبه‌پاک‌کنی دیگری در آن حوالی نبود، کشاورزان به ناچار، محصول خود را با بهای کمتری به آنها می فروختند. در همین دوره، در منطقۀ شمال غربی ‌ایران، قراردادهای فروش محصول قبل از زمان جمع‌آوری، مشهور به سَلَف عمومیت یافت و به‌تدریج، تجار‌ایرانی نیز مثل تجارتخانه های «آرامیانس و اصلانیانس»، با سرمایه‌داران خارجی هم‌آواز شده بودند.

 قراردادهای منعقده بین «آدام اوسر»، «باگدانیانس» و «پانیانس» با اربابان زمین‌دار نیز در تأمین مالی زارعین، ترویج بذور پنبه و تأسیس کارخانجات سه‌گانه پنبه‌پاک‌کنی در «بارفروش»، نقش فوق‌العاده‌ای را ‌ایفا نمودند. «صادق علی‌اُف» روسی نیز به‌همراه «کاراپتیان» و «پطروسیان» در ترویج فنون روش‌های جدید کشت پنبه در آمل، بندرگز، اشرف (بهشهر کنونی) و احداث کارخانه‌های مدرن پنبه‌پاک‌کنی در اراضی شمال کشور و توسعه حمل‌ونقل و جابه‌جایی و صادرات پنبه، نقش ارزنده‌ای ‌ایفا کردند تا آنجا که پنبه، مهم‌ترین محصول و یک‌پنجم صادرات‌ ایران را تشکیل داده و در ظرف چهار سال جنگ داخلی آمریکا (عصر الغاء بردگی) پنبه‌کاری در آن کشور، رو به نقصان نهاد و پنبه ‌ایران مورد توجه قرار گرفت.

 به گفته جمال‌زاده در آن زمان، صادرات پنبه ‌ایران در سال به 12 میلیون لیره انگلیسی می‌رسید. در مورد کشت قراردادی چغندر هم پس از آن که بذر چغندرقند توسط دکتر پولاک در سال 1274 شمسی وارد ‌ایران شد، از صنایع تبدیلی کشاورزی که در دورۀ مظفری در تهران دایر گردید، کارخانۀ قند میرزاعلی‌خان امین‌الدوله در کهریزک (در 11 کیلومتری جنوب تهران) قرار داشت. قابل ذکر است که از زمان انعقاد قرارداد تولید قند (میان امین‌السلطان و ادوارد دتی) تا زمان شروع به ساخت آن کارخانه، به‌دلیل جستجو برای مالکیت زمین مناسب و قضایای مربوط به سهامداری، حدود پنج سال طول کشید و در طول ‌این پنج سال، هم بلژیکی‌ها و هم برخی مسئولان وقت کشور، در پی یافتن راهی برای تصاحب زمین‌هایی در حاشیه جاده تهران - قم (کهریزک) بودند؛ زمین‌هایی که مناسب کشت چغندرقند نیز باشد.
 
در هر حال، کارخانۀ قندسازی امین‌الدوله در سال 1313ق (1274ه. ش) با سرمایه ثبتی معادل پنج‌میلیون فرانک، کمک بلژیکی‌ها (کمپانی بلژیکی موسوم به کمپانی قندسازی در ‌ایران) و ماشین‌آلات بلژیکی با ظرفیت 150 تن در روز، آغاز به‌کار کرد. این کارخانه، نخست به کشت قراردادیِ چغندر در اراضی کهریزک پرداخت، اما با ورود محصول خود به بازار، نتوانست با قند روسی رقابت کند؛ لیکن سرمایه‌گذاری قابل توجهی جهت ارتقاء فناوری تولید در زراعت چغندرقند آغاز شد و در زمستان همان سال، طی قراردادی، املاک امین‌الدوله درکهریزک به‌عنوان مزرعه نمونه انتخاب شد و اقدام به تأسیس کارخانه تصفیه چغندرقند در آن مکان نمود.
 
🔸ادامه دارد.....
تعداد مشاهده خبر3164 بار
تصاویر مرتبط


    RatingTitle
    :4 :1
    مشاهده نظرات (تعداد نظرات 0)

    ارسال نظرات
    نام
    آدرس پست الکترونیکی شما
    شماره تلفن
    توضیحات
    خواندن کد امنیتی تغییر کد امنیتی
    کد امنیت
    Powered by DorsaPortal